Station Gramsbergen

Geopend als station aan de spoorlijn Zwolle - Coevorden. Op 1 november 1905 verlengd tot Stadskanaal. Na de sluiting van de spoorlijn Emmen - Gasselternijveen in oktober 1938 loopt de spoorlijn tot Emmen, met uitzondering van een kleine opleving in en na de Tweede Wereldoorlog als het stuk tussen Emmen - Gasselternijveen heropend wordt.

	Geopend:	Gesloten:
Personenvervoer:	1 juli 1905 27 juni 1945	17 september 1944 n.v.t.
Goederenvervoer:	1 juli 1905	23 mei 1971

Top

Gebouwen

Stationsgebouw

Stationsgebouw van het type NOLS 3e klasse. Het stationsgebouw is aanbesteed met bestek NOLS-17. Aan de westelijke kant is een kleine houten goederenbergplaats aangebouwd. Deze goederenbergplaats heeft zowel aan de straat als perronkant 1 schuifdeur. Het stationsgebouw is al decennia lang aan de westelijke kant wit geplamuurd. In 1961 wordt er een elektrische beveiliging aangelegd. Voor het bedieningstoestel wordt een uitbouw aan de perronkant van het stationsgebouw gebouwd.

Station Gramsbergen met vertrekkende trein richting Zwolle.
Ansichtkaart.

Station Gramsbergen na de Tweede Wereldoorlog. De uitbouw voor het bedieningstoestel is nog niet gebouwd.
Ansichtkaart uitgegeven door J.Schotkamp te Gramsbergen. Ansichtkaart is afgestempeld in 1955.

De originele houten goederenbergplaats is anno 2021 nog steeds aanwezig. De schuifdeur aan de straatzijde is vervangen door houten panelen. De schuifdeur aan de perronzijde is vervangen door 2 normale deuren. De ramen aan de kopse kant van de goederenbergplaats hebben niet meer de originele vorm.

Na de sluiting van het loket komt het stationsgebouw leeg te staan. In het stationsgebouw vestigt zich een café. De uitbouw voor het bedieningstoestel is niet afgebroken, zoals bij de andere gebouwen langs de spoorlijn wel is gebeurd.

Foto van het stationsgebouw aan de straatzijde. Zichtbaar is dat de westelijke zijde van het stationsgebouw wit geplamuurd is.
Foto R. van Wissen, 16 maart 1985.

Foto van het stationsgebouw met daarvoor een abri om te wachten op de trein. Op de voorgrond de blauwe kaartjesautomaat van Arriva.
Foto R. van Wissen, 26 juni 2021.

Na het sluiten van het stationsgebouw is er geen wachtruimte meer voor de passagiers. Om de passagiers toch een gelegenheid te geven wordt naast het stationsgebouw een glazen abri geplaatst.

Nevengebouw

Het nevengebouw is aanbesteed met bestek NOLS-17. Het nevengebouw is van het kleine type zonder ruimte voor treinpersoneel. Het gebouw is qua vormgeving geheel identiek aan het exemplaar in Hardenberg, maar in spiegelbeeld uitgevoerd. Het nevengebouw staat aan de zijde Coevorden naast het stationsgebouw. Het nevengebouw heeft er tot zeker 1962 gestaan, daarna is het gebouwtje afgebroken.

Nevengebouw zoals dat bij het station Gramsbergen wordt gebouwd.
Tekening R. van Wissen.

Station Gramsbergen straatzijde. Achter het stationsgebouw staat het nevengebouw.
Ansichkaart collectie R. Boelens.

-

Bergplaats

Tussen het station en het nevengebouw wordt in de loop der tijd een houten bergplaats bijgebouwd. Inmiddels is deze bergplaats weer verdwenen.

Dienstwoning

Ten noorden van het station nabij de overweg heeft een dienstwoning gestaan. Deze woning is inmiddels verdwenen.

Top

Emplacement

Gramsbergen 01
Gramsbergen 02

Bij de bouw heeft Gramsbergen het standaard NOLS-emplacement met 2 perrons maar zonder doorgaand kruisspoor. De goederenfaciliteit ligt ten westen van het stationsgebouw. In 1911 is er een volwaardig kruisspoor van gemaakt door het leggen van een 2e wissel. In 1921 worden aan beide kanten van het emplacement uitrijseinen geplaatst. In 1926 zijn de losweg en het losspoor gewijzigd.

Hoewel het station enkele meters naast het kanaal ligt is er nooit een echte spoorweghaven geweest. Dit in tegenstelling tot Bergentheim waar hetzelfde kanaal ook stroomt, maar verder van de halte af ligt.

De perrons en sporen en het stationsgebouw van Gramsbergen aan de voormalige NOLS-lijn na het aanleggen van een tweede perron en het ombouwen van het emplacement (km 47,71). Links wissel 3 naar het kopspoor langs de losweg, met een open goederenwagen bestemd voor een kolenhandelaar die zijn transportband heeft laten staan. Links een stenen gebouwtje voor de onderhoudsploeg van Weg en Werken.
Collectie NVBS-Railverzamelingen, Foto R. Ankersmit, 4 maart 1962.

De beide perrons van Gramsbergen die in een boog liggen. In de verte staat het stationsgebouw.
Foto R. van Wissen, 26 juni 2021.

In 1953 wordt het 2e spoor het doorgaande hoofdspoor. Daartoe wordt het wissel aan de zijde richting Coevorden aangepast. In 1961 wordt het 2e perron, dat tot die tijd als eilandperron tussen de sporen 1 en 2 in heeft gelegen, aan de andere kant van het 2e spoor opgebouwd. Om op het 2e perron te komen, moeten de reizigers de beide sporen oversteken. Het nieuwe 2e perron maar ook het compleet nieuw gebouwde 1e perron worden opgebouwd met hoge betonnen perronwanden. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het goederenemplacement in stappen afgebouwd. Met de bouw van de nieuwe perrons in 1961 komt het wissel naar het losspoor aan de zijde van het stationsgebouw te vervallen. Het losspoor kan alleen nog maar van de zijde Hardenberg worden ingereden. Het laatste losspoor wordt in 1972 opgebroken.

Bij reorganisatie werkzaamheden t.b.v. de elektrificatie wordt de boog, waarin station Gramsbergen ligt, verruimd. Hierbij moeten de perrons verlegd worden. Het 2e perron komt weer tussen de sporen 1 en 2 in te liggen. De beide sporen hebben niet dezelfde kromming. Hierdoor waaiert het 2e perron uit ten opzichte van het 1e spoor. De oversteek naar het 2e perron bevindt zich tegenover het stationsgebouw. De oversteek is met spoorbomen beveiligd. Tijdens de ingrijpende verbouwing in 1984 zijn de perrons van beperkte lengte. Als er met een dubbele DE3 wordt gereden, kan er maar 1 stel compleet langs het perron staan. Het achterste stel aan de kant van Zwolle kan niet langs het perron staan. In Hardenberg worden de passagiers voor Gramsbergen dan ook verzocht om in het voorste treinstel plaats te nemen. Een dubbele DE3 komt 's avonds laat voor. Het extra treinstel is nodig voor de sneltrein Emmen - Zwolle de volgende morgen.

Vlak voor Gramsbergen aan de zijde Hardenberg liggen sinds de ombouw naar dubbelspoor overloopwissels. Deze overloopwissels worden zelden gebruikt en hebben alleen nut als op het station Gramsbergen een trein zou blijven steken. Via de overloopwissels zou een volgende trein dan toch kunnen passeren. Wissels zijn dure componenten en kunnen storingen veroorzaken. ProRail was van plan om in 2022 deze overloopwissels te saneren. In de treinvrije periode van 25 november tot en met 4 december 2023 worden de beide overloopwissels aan de zijde Hardenberg verwijderd door Swietelsky. ProRail verwijdert de overloopwissels, omdat ze weinig worden gebruikt en wel drukken op de onderhoudskosten en eventueel storingen kunnen veroorzaken.

Beveiliging

Oorspronkelijk heeft Gramsbergen net als alle andere stations langs de voormalige NOLS-spoorlijnen een mechanische bediening van de seinen en wissels. Daartoe staat op het perron voor het stationsgebouw het bedieningstoestel met de bijbehorende hendels. Zie ook de 2e foto van het stationsgebouw uit de jaren 50. Op 15 mei 1961 komt er een volledig elektrische bediening van de seinen en wissels in dienst. Daartoe staat in de uitbouw van het stationsgebouw een stelknoppentoestel met blokkast. Dit stelknoppentoestel blijft staan tot de modernisering in 1987 als alle seinen en wissels op afstand bediend gaan worden. Op de seinen en wissels zijn motorkasten gebouwd die zorgen voor de mechanische beweging. Aan de zijde Coevorden staat een bordessein met 2 seinen als inrijsein voor de beide sporen van het emplacement. Het linker sein voor het 2e spoor heeft een voorsein dat gekoppeld is met het uitrijsein B aan de zijde Hardenberg. Als het voorsein doorrijden aangeeft, kan de machinist zonder te stoppen via spoor 2 Gramsbergen passeren.

Achterkant van het inrijsein van station Gramsbergen, zijde Coevorden. Eén van de seinen is reeds verwijderd.
Foto R. van Wissen, 7 december 1985.

Beide uitrijseinen C1 en C2 aan de zijde Coevorden van het emplacement van Gramsbergen. Onderaan de seinen is de zwarte motorkast gemonteerd voor het bedienen van de seinen.
Foto R. van Wissen, 16 maart 1985.

In de richting Coevorden hebben beide stationssporen eigen uitrijseinen, sein C1 voor het 1e spoor en sein C2 voor het 2e spoor. De meeste stations langs de voormalige NOLS-spoorlijnen hebben gecombineerde uitrijseinen die voor alle stationssporen gelden.

Top

Personeel

Op het station van Gramsbergen hebben meerdere mensen gewerkt. Hieronder staat een overzicht van diverse personen en functies zover bij de auteur bekend, gebaseerd op de overzichten uit Het Utrechts Archief en publicaties in kranten en boeken. Het overzicht is niet compleet en zal waar mogelijk worden aangevuld. De personen zijn ingedeeld naar de laatste functie die ze op het station hebben vervuld.

Functie:	Van:	Tot:	Naam:	Opmerking:
Stationschef 4e klasse	01-07-1905	28-02-1923	J.A. Thomassen (Johannes Albertus)	Afkomstig uit Bergentheim. Vertrekt naar Zwolle Veerallee
Haltechef	01-05-1923	15-05-1928	J.R. Wagt (Jan Richard)	Afkomstig uit Valthe. Vertrekt als Eerste haltechef naar Maarsbergen.
Haltechef	16-05-1928	15-04-1929	L.K. Brummel (Lambertus Kornelis)	Afkomstig uit Wesepe. Vertrekt naar Klarenbeek. Van oorsprong een HSM medewerker.
Haltechef	16-04-1929	31-07-1930	A.J. Wagt (Allard Jan)	Afkomstig uit Zuidbroek. Vertrekt naar Bareveld.
Eerste haltechef	01-08-1930	01-11-1941	G. Vrielink (Gerrit)	Afkomstig uit Bareveld als Haltechef. Op 1 januari 1941 promotie tot Eerste haltechef. Verlaat de dienst eervol vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd.
Stationschef	01-01-1942	?	G.J. Boerdam	Afkomstig uit Coevorden.
Stationschef	01-02-1959	1961	H. Rustebiel	Voorheen adjunct-commies. Vertrekt naar Harlingen.
?	jaren 30	?	W. Snijder	-
Assistent v.d. stationsdienst	28-07-1912	26-04-1919	W. Kok (Wolter)	Voorheen Arbeider - rangeerder te den Ham - Vroomshoop. Komt als Arbeider - telegrafist naar Gramsbergen. Op 14 januari 1917 promotie tot Telegrafist. Op 1 april 1919 promotie tot Assistent van de stationsdienst. Vertrekt naar Meppel.
Lijnassistent	14-12-1941	>11-01-1942	H.J. Boerdam (Hendrik Jan)	Afkomstig uit Coevorden. Het personeelsdossier gaat niet verder dan begin 1942.
Telegrafist	16-07-1911	13-07-1912	T. Schotanus (Taeke)	Voorheen Arbeider - telegrafist te Oudeschoot. Op 31 maart 1912 promotie tot Telegrafist. Vertrekt naar Zwolle.
Arbeider - telegrafist	01-07-1907	27-04-1907	H. Hattuma (Hendrik)	Afkomstig uit Vierverlaten. Vertrekt naar Scheemda.
Arbeider - telegrafist	28-04-1907	15-07-1911	H.J. Borgers (Harmen Jan)	Afkomstig uit Scheemda. Vertrekt naar Raalte.
Arbeider - telegrafist	27-04-1919	09-07-1921	A. Kamer (Abel)	Afkomstig uit Meppel. Vertrekt naar Wirdum.
Arbeider - telegrafist	17-01-1926	29-09-1928	J. Reinders (Johan)	Afkomstig uit Buinen. Vertrekt naar Emmen.
Arbeider - rangeerder	27-06-1905	26-01-1907	J. Hermsen (Johannes)	Eerste betrekking bij de spoorwegen als Hulparbeider. Op 29 april 1906 promotie tot Arbeider - rangeerder. Vertrekt als Arbeider - telegrafist naar Ommen.
Arbeider - rangeerder	30-06-1907	28-02-1908	W. Leenes (Willem)	Voorheen wegwerker op het traject Mariënberg - Dalerveen. Vertrekt naar Mariënberg.
Arbeider - rangeerder	01-03-1908	10-04-1909	J.A. Schenkel (Johan Adolph)	Afkomstig uit Mariënberg, vertrekt als arbeider naar Leeuwarden.
Hulparbeider	29-08-1911	28-09-1912	G.J. Hamberg (Gerrit Jan)	Eerste betrekking bij de spoorwegen. Vertrekt als Waarnemend arbeider naar Hengelo.
Waarnemend arbeider	25-02-1918	24-10-1918	J. de Ruiter (Jacob)	Voorheen Hulparbeider te Deventer. Op 21 juli 1918 promotie tot Waarnemend arbeider. Vertrekt als Arbeider - telegrafist naar Drouwen.

Top

Gegevens plaats

Algemeen

De gemeente Gramsbergen ontstaat in 1811. Naast Gramsbergen maken diverse buurtschappen waaronder Ennevelde (later Annevelde of Anevelde genoemd), Ane met Anerveen en de Meene, Holthone, Holtheme, Den Velde en Loozen deel uit van de gemeente. In 2001 wordt Gramsbergen samengevoegd bij de gemeente Hardenberg. De kern Gramsbergen is een kleine plaats, die in de nabijheid van het station is gelegen.

Tegenover het station ontstaat in 2013 een winkelcentrum met woningen. Aan de voorkant van het complex staat een gebouw dat qua architectuur sterk lijkt op het stationsgebouw. Op de begane grond van het gebouw is een supermarkt gevestigd.

Tegenover het station staat een winkelcentrum met een gebouw in de vorm van het stationsgebouw.
Foto R. van Wissen, 27 juni 2021.

-

Bestuur

Gramsbergen is een zelfstandige gemeente tot 2001. Vanaf 2001 behoort Gramsbergen samen met het buurtschap Loozen bij de gemeente Hardenberg. In de periode 1880 tot 2001 heeft Gramsbergen de onderstaande burgemeesters gehad.

Naam:	Van:	Tot:	Opmerking:
O. van Riemsdijk	1864	1897	-
C.J. van Riemsdijk	1897	1939	-
mr. S.W.A. baron van Voerst van Lynden	1939	1945	-
A.W. de Jager	1945	1945	-
F.H. van der Bend	1945	1947	-
J.H. de Goede	1947	1958	-
H. van Hout	1958	1979	-
G.W. Floors	1979	1983	-
J.K. Slomp	1983	1992	-
J.L. Eggens	1993	1996	-
mr. J.A.M.L. Houben	1996	2000	-

Voorzieningen

Café "Spoorzicht"

In 1909 begint de heer Bolte op 100 meter van het station een café onder de naam Spoorzicht. Voor de heer Bolte is het café slechts een bron van neveninkomsten. In het dagelijks leven is de heer Bolte molenaar, vrachtwagenchauffeur en hulp bij bakkerij v/d Hulst.

Ruim 100 jaar later bestaat het café Bolte nog steeds. Nog steeds kunnen treinreizigers er terecht voor een kop koffie of andere versnapering. Daarnaast richt het café zich op lopers van het Pieterpad en fietsers in de omgeving. Bovenal is het echter een gezellig dorpscafé dat door Jan en Gees Bolte wordt uitgebaat.

Café Spoorzicht van de heer Bolte in de eerste jaren van zijn bestaan.
Foto website www.bolte.gramsbergen.nl

Café Jan en Gees Bolte tegenover het station.
Foto R. van Wissen, 30 juni 2007.

Café "Station"

In het voormalige stationsgebouw is café "Station" gevestigd. Aan de straatzijde is tevens een terras ingericht.

Café "Station" in het voormalige stationsgebouw van Gramsbergen.
Foto R. van Wissen, 30 juni 2007.

-

Top

Afkorting:	Gbg
Positie:	km 47,913, linkerzijde
Adres:	Stationsstraat